جلسه سوم
براى آموختن و یادگیرى روخوانى قرآن باید با سه چیز آشنا شویم:
براى آموختن هر زبانى، اوّل باید با حروف الفباى آن زبان آشنا شویم. مى دانید که قرآن به زبان عربى است; پس براى یادگیرى روخوانى قرآن، اوّل باید با حروف الفباى عربى آشنا گردیم.
حروف الفباى عربى همان حروف الفباى فارسى است، با این تفاوت که چهار حرف (پ، چ، ژ، گ)( براى حفظ کردن این چهار حرف، مى توان آن ها را به صورت (گَچ پَژ) به خاطر سپُرد) در زبان عربى وجود ندارند. پس زبان عربى داراى بیست و هشت (28) حرف است.( به حروف الفبا «حروف تَهَجّى» نیز گفته مى شود. تهجّى یعنى هجا کردن و شمردن حروف با اسامى خودشان)
شکل ها و اسم هاى حروف عربى عبارتند از:
1)ا(ء) الف(همزه)( هرگاه حرف«الف»داراى حرکت باشد، آن را «همزه» مى نامند.)
15)ض ضاد
2)ب باء 16)ط طاء
3)ت تاء 17)ظ ظاء
4)ث ثاء 18)ع عَین
5)ج جیم 19)غ غَین
6)ح حاء 20)ف فاء
7)خ خاء 21)ق قاف
8)د دال 22)ک کاف(دقّت کنید: در زبان عربى، حرف «کافِ» بزرگ داراى سرکش نیست، بلکه علامتِ «ء» بالاى آن قرار مى گیرد)
9)ذ ذال 23)ل لام
10)ر راء 24)م میم
11)ز زاء (زاى) 25)ن نون
12)س سین 26)ه هاء
13ش شین 27)و واو(در زبان عربى، حرف «هاء» پیش از حرف «واو» قرار دارد; امّا در زبان فارسى، حرف «واو» پیش از حرف «هاء» جاى مى گیرد)
14ص صاد 28)ى یاء
تـوجّه
* بعضى از حروف زبان فارسى و عربى به دو شکل بزرگ (آخر) و کوچک (غیرآخر) نوشته مى شوند. این حروف عبارتند از: (ب ، ت ، ث ، ج ، ح ، خ ، س ، ش ، ص ، ض ، ع ، غ ، ف ، ق ، ک ، ل ، م ، ن ، ه ، ى ). مثلاً حرف هاى باء، جیم، و یاء به این دو شکل نوشته مى شوند:
( ب ـ بــ )، ( ج ـ جــ )، ( ى ـ یــ ).( بقیه حروف، یعنى (ا ]ء[، د، ذ، ر، ز، ط، ظ، و) شکل بزرگ و کوچکشان یکسان است) شکل این حروف در زبان فارسى و عربى یکسان است، به جز حرف تاء ( ت ) که در زبان عربى به دو شکل ( ـة ) و ( ة ) نیز نوشته مى شود.( شکل حرف «کافِ» بزرگ هم تفاوت دارد ـ که قبلاً تذکّر داده شد)
* در زبان عربى، در آخـِر اسـم بعضى از حـرف ها «همـزه» قرار دارد. این همزه نوشته مى شود، امّا خوانده نمى شود تا خواندنِ آن حرف راحت تر باشد.( این همزه هنگامى خوانده نمى شود که داراى حرکت نباشد; امّا اگر حرکت داشته باشد، باید آن را خواند. مثلاً مى نویسیم: (تاء گِرد) و آن را به همین شکلِ با همزه مى خوانیم) مثلاً حرف ( ت ) با همزه و به صورت ( تاء ) نوشته مى شود، ولى بدون همزه و به صورت ( تا ) خوانده مى شود.
از مجموع 114 سوره قرآن، 29 سوره با حروفى آغاز مى شوند که باید جدا جدا و با اسم هاى مخصوص خودشان خوانده شوند. این حروف را «حروف مُقَطَّعه»( مقطّعه یعنى «قطعه قطعه» و «جداجدا». چون این حروف در هنگام تلفّظ ، قطعه قطعه و جداجدا خوانده مى شوند، به آنها «حروف مقطّعه» مى گویند) مى نامند. مثلاً در آغاز سوره بقره، عبارت (الم) آمده است که چنین خوانده مى شود: (الف، لام، میم).
مجموع این حروف، 78 حرف است که اگر حرف هاى تکرارى شان را کنار بگذاریم، 14 حرف باقى مى مانند. اکنون با این حروف و اسم هاشان آشنا مى شوید:
1.ا=الف
2.ح=حا
3.ر=را
4.س=سین
5.ص=صاد
6.ط=طا
7.ع=عَین
8.ق=قاف
9.ک=کاف
10.ل=لام
11.م=میم
12.ن=نون
13.ه=ها
14.ى=یا
همان گونه که مى بینید حروفى که آخرشان همزه ( ء ) است،بدون همزه خوانده مى شوند، مثلاً ( طه ) به این صورت خوانده مى شود:( طا ـ ها ).
همه عبارت هاى داراى حروف مقطّعه ـ بدونِ آوردنِ عبارت هاى تکرارى ـ به صورت یک حرفى، دوحرفى، سه حرفى، چهارحرفى، و پنج حرفى عبارتند از:
1)سوره صاد ص =صآد
2)سوره قاف ق =قآف
3)سوره قلم ن =نون
4)سوره هاى فُصِّلَت ـ دُخان- مؤمن ـ زُخرُف ـ جاثِیَه ـ اَحقاف حم =حا ـ میم
5)سوره نَمل طس =طا ـ سین
6)سوره یاسین یس =یا ـ سین
7)سوره طاها طه =طا ـ ها
8)سوره هاى یونُس ـ هود ـ یوسُف ـ ابراهیم ـ حِجر الر =الف ـ لآم ـ را
9)سوره هاى بَقَره ـ روم ـ آلِ عِمران ـ عَنکَبوت ـ لُقمان ـ سَجده الم =الف ـ لآم ـ میم
10)سوره هاى شُعَراء ـ قَصَص طسم=طا ـ سین ـ میم
11)سوره رَعد المر =الف ـ لآم ـ میم ـ را
12)سوره اَعراف المص =الف ـ لآم ـ میم ـ صآد
13)سوره شورى حم عسق =حا ـ میم ـ عَین ـ سین ـ قآف
14)سوره مَریَم کهیعص =کآف ـ ها ـ یا ـ عَین ـ صآد
تذکّر
* بالاى برخى از حروف مقطّعه، علامت مَدّ (~) وجود دارد.( در آینده، راجع به علامتِ «مَدّ» توضیح خواهیم داد) به هنگامِ تلفّظ، باید این حروف را به صورتِ کشیده بخوانیم.
* اسم برخى از حروف زبان عربى با زبان فارسى تفاوت دارد. براى نشان دادن این تفاوت، در قرآن هایى که به شیوه فارسى علامت گذارى شده اند، علامتى به شکل الف کوتاه ( ا ) روى برخى از حروف مقطّعه گذاشته مى شود تا قارىِ(قارى = خواننده. «قارى قرآن» یعنى کسى که قرآن مى خواند) فارسى زبان، آن ها را صحیح و درست بخواند; مثلاً حم را به صورت (حا ـ میم) بخواند، نه به صورت (حِ ـ میم).
جلسه دوم
خواندن قرآن داراى احکام و آداب فراوان است که اکنون به برخى از آن ها اشاره مى کنیم:
1. احترام گذاشتن به قرآن و برگه هاى آن لازم و واجب است.
2. بدون وضو یا طهارت نباید دست یا عضوى دیگر از بدن خود را به نوشته هاى قرآن برسانیم.
3. اگر قرآن به زبان فارسى یا زبانى دیگر ترجمه شده باشد، تماس دست یا عضوى دیگر از بدن با آن ـ بدون وضو یا طهارت ـ اشکال ندارد وجایز است. البتّه اگر در ترجمه قرآن نام خدا یا پیغمبران یا امامان یا حضرت فاطمه زهرا(علیهم السلام) وجود داشته باشد، نیز نباید دست یا عضوى دیگر از بدن را ـ بدون وضو یا طهارت ـ به آن نام ها برسانیم.
4. در هر یک از چهار سوره سَجده (آیه 15) و سوره فُصِّلَت (آیه 37) و سوره نَجم (آیه 62) و سوره عَلَق (آیه 19) یک آیه سجده وجود دارد. در قرآن، کنار این آیه ها عبارت «سجده واجبه» نوشته شده است. هر گاه انسان این آیه ها را بخواند یا به آن ها گوش دهد، باید فوراً سجده کند. اگر کسى این کار را فراموش کند، باید هر لحظه که آن را به یاد بیاورد، سجده کند.
5. براى خواندن قرآن، لباس پاکیزه بپوشیم; وضو بگیریم; مسواک بزنیم; عطر بمالیم; و رو به قبله بنشینیم.
6. هنگام خواندن قرآن، پاهاى خود را دراز نکنیم و پشتمان را به جایى تکیه ندهیم.
7. در حال خواندن قرآن، تنها به قرآن و معانى آن توجّه کنیم و «حضور قلب» داشته باشیم، یعنى یاد خدا و عظمت و بزرگى او را در ذهن خود تقویت کنیم.
8. در آیات قرآن تفکّر و تدبّر کنیم و به گونه اى قرآن بخوانیم که گویى با خدا سخن مى گوییم و خدا نیز با ما سخن مى گوید.
9. پیش از خواندن قرآن صَلَوات بفرستیم و دعا بخوانیم، به ویژه دعاهایى که پیشوایان معصوم(علیهم السلام) به ما آموخته اند.
10. پیش از خواندن سوره هاى آخر این کتاب ـ بجز سوره حمد ـ أَللّهُ أَکْبَرُ بگوییم.
11. پیش از خواندن قرآن، اوّل بگوییم: «أَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ» = از شیطان رانده شده به خدا پناه مى برم.[ سپس بگوییم: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ».]
12. هنگام خواندن قرآن، به کلمات و آیات آن نگاه کنیم، حتّى اگر آن ها را حفظ کرده باشیم.
13. کلمات قرآن را نه به تندى و نه با فاصله زیاد بخوانیم، بلکه آن ها را شمرده شمرده قرائت کنیم.
14. بکوشیم تا قرآن را درست یاد بگیریم و درست بخوانیم.
15. اگر مى توانیم، قرآن را با صداى زیبا و نیکو بخوانیم.
16. بکوشیم تا گذشته از خواندنِ قرآن، معانى آیات را نیز فرا گیریم.
17. هر مقدار که مى توانیم، آیات و سوره هاى قرآن را به صورت صحیح حفظ کنیم.
18. بسیار قرآن بخوانیم و به دستورهاى آن عمل کنیم. مخصوصاً باید بکوشیم که در هر روز چند آیه از قرآن را بخوانیم.
19. هنگامى که صداى قرآن به گوشمان مى رسد، ساکت باشیم و به آن گوش فرا دهیم و چیزى نخوریم و ننوشیم.
20. در خانه یک قرآن داشته باشیم و همیشه همان را بخوانیم.
21. هنگام خواندن قرآن، آن را در جایى بلندتر از زمین ـ مانند رَحل ـ بگذاریم یا با دستهامان آن را بگیریم.
22. قرآن را با کمال ادب وتواضع بخوانیم. از آغاز تا پایان قرائت، نخندیم و با کسى حرف نزنیم.
23. قرآن را در جاهاى مناسب ـ مانند خانه، مسجد و حَرَم ـ بخوانیم، نه در جاهاى نامناسب ـ مانند محلّ رفت و آمد مردم ـ .
24. هنگام خواندن قرآن، اگر به نام مبارک پیامبر عزیز خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)
رسیدیم، صلوات بفرستیم.
25. قرآن را با صداى رسا بخوانیم، البتّه به طورى که دیگران آزرده نشوند.
26. اگر مى توانیم، قرآن را با لحن و لهجه عربى بخوانیم.
27. قرآن را پاکیزه و تمیز نگاه داریم و آن را در جلد و جاى مناسب قرار دهیم.
28. هر گاه به آیات مربوط به بهشت رسیدیم، خوشحال شویم و رفتن به بهشت را از خدا بخواهیم. و هر گاه به آیات جهنّم رسیدیم، ناراحت شویم و به خدا پناه ببریم.
29. در پایان قرائت قرآن، بگوییم: «صَدَقَ اللّهُ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ» = خداى بلندپایه بزرگ راست گفته است.
30. پس از قرائت قرآن دعا بخوانیم، به ویژه دعاهایى که پیشوایان معصوم(علیهم السلام)به ما آموخته اند.
در جلسه بعد به« آموزش روخوانی قرآن می پردازیم.
در دین اسلام، خواندن «قرآن» اهمّیّت بسیار دارد. خداى بزرگ مى فرماید: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْ انِ.»( مُزَّمِّل/20) هر مقدار که ممکن است از قرآن بخوانید.
همچنین پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) مى فرماید: «أَفْضَلُ الْعِبادَةِ قِرآءَةُ الْقُرْ انِ.»( وسائل الشیعة، ج 4، ص 825) برترین عبادت خواندن قرآن است.
براى این که همه ما به این عبادت برتر روى آوریم، باید خواندن قرآن را یاد بگیریم و به دیگران نیز یاد بدهیم. پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) مى فرماید: «خَیْرُکُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْ انَ وَ عَلَّمَهُ.»( مستدرک الوسائل، ج 4، ص 235) بهترینِ شما کسى است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران یاد بدهد.
حضرت امام خمینى(قدس سره) مى فرماید: «قرآن براى همه است و سعادت همه را بیمه مى کند. استقلال و آزادى در پیروى از قرآن کریم و رسول اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) است.»
همچنین مقام معظّم رهبرى، حضرت آیت اللّه خامنه اى ـ مُدَّ ظِلُّهُ الْعالى ـ مى فرماید: «روخوانى قرآن باید تمامى ملّت را شامل شود تا همه مردم بتوانند قرآن کریم را بخوانند. در کشورى که بر اساس اسلام اداره مى شود، همه مردم باید قادر به خواندنِ درستِ قرآن کریم باشند.»
و امّا دانستنى هایى از قرآن که خوب است آن ها را فرا گیریم:
1. قرآن یعنى کتابى که «خواندنى» است.
2. قرآن داراى صفات بسیارى است. از آن میان، دو صفت «کریم»( واقعه/77: «إِنَّهُ لَقُرْ انٌ کَـریمٌ» = هر آینه، این قرآنى گرامى قدر است.) و «مجید»( بُروج/21: «بَلْ هُوَ قُرْ انٌ مَجیدٌ» = بلى، این قرآنِ باشکوه است) که در خود قرآن نیز آمده اند، مشهورترند.
3. براى نخستین بار، قرآن در شهر مکّه، در غار حِرا، به هنگام 40 سالگىِ پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و در روز بیست و هفتم ماه رَجَب بر او فرو فرستاده شد. این را «نُزول» قرآن مى گویند.
4. تمامى قرآن در مدّت 23 سال ـ 13 سال در مکّه و 10 سال در مدینه ـ بر پیامبر عزیز (صلى الله علیه وآله وسلم) نازل شد.
5. قرآن داراى 30 جُزء و 120 حِزب و 114 سوره و 6236 آیه است.
6. نخستین آیه اى که بر پیامبر گرامى خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) نازل شد، آیه 1 از سوره عَلَق است. سوره علق چنین آغاز مى شود: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم. إِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذى خَلَقَ.» آخرین آیه، آیه 281 از سوره بَقَره است که چنین شروع مى شود: «وَاتَّقُوا یَوْمًا تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللّهِ».
7. نخستین سوره قرآن، سوره فاتِحَه (حَمد) و آخرین سوره آن، سوره ناس است.
8. طولانى ترین سوره قرآن، سوره بَقَره با 286 آیه و کوتاه ترین سوره آن، سوره کَوثَر با 3 آیه است.
9. طولانى ترین آیه قرآن، آیه 282 از سوره بقره و کوتاه ترین آیه آن، آیه 1 از سوره طه (طا ـ ها) است.
10. در آغاز تمامى سوره هاى قرآن، غیر از سوره تَوبه، آیه «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» وجود دارد. سوره نَمل داراى دو «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» است; یکى در آغاز و دیگرى در میان آن. پس در تمامى قرآن، 114 آیه «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» وجود دارد.( در برخى دانستنى هاى قرآنى، نظریّات و گفته هاى دیگرى نیز وجود دارد)
در جلسه بعد« احکام و آداب خواندن قرآن» را فرا می گیریم.