حیات وحش و مناطق حفاظت شده

حیات وحش و مناطق حفاظت شده

در استان سیستان و بلوچستان زندگی جانوری در مناطق حفاظت شده، تالاب ها و دریاچه ها جریان دارد. حیات وحش منطقه ی حفاظت شده باهو کلات (گاندو) از ارزش های زیست محیطی برخوردار است. این منطقه مأمن تمساح تالابی و منحصر به فرد ایرانی است که در آبگیر های کم عمق مسیر رودخانه زندگی می کند. این حیوان در مواقع خشکی تا چند متر در زیر آبگیرها نقب زده و در داخل آن ها زندگی می کند. هم چنین شرایط خاص اکوسیستم رودخانه ای این منطقه امکانات زندگی نوعی ماهی عجیب به نام کوهی گل خور با نام علمی PerioPhthalinuse فراهم آورده است که قادر به زیست در آب های کم عمق و بستر گلی رودخانه هاست.

اقدامات حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد نواحی پیرامون باهوکلات به منظور حفظ بخش نمونه ای از گیاهان بلوچی ( که تا حدودی بیابانی- سندی است) و نیز جاندارانی که با اقلیم و گیاهان مزبور ارتباط زیستی دارند، ضروری است. این جانداران عبارت اند از: جبیر، سنجاب نخلی شمالی، راسوی خاکستری هندی، هوبره، دراج، سوسمار و بسیاری از انواع پرندگان که خاص شبه قاره هند است. خط ساحلی دریای عمان که مرز جنوبی این منطقه را تشکیل می دهد، ناحیه قشلاقی پرندگان آبزی است و نیز محل مهمی برای تخم گذاری لاک پشت سبز دریایی به شمار می آید.

منطقه حفاظت شده هامون نیز از مهم ترین مناطق حفاظت شده ی استان به شمار می رود. این منطقه با 201062 هکتار وسعت شامل: دشت هامون، دریاچه یا تالاب هامون و رودخانه هیرمند می شود. اهمیت این منطقه بیش تر به دلیل زیست گاه انواع حیات وحش، امکان پرورش ماهی ، وجود انواع پرندگان و تأمین علوفه دام ها از نیزارها و استفاده از نی ها جهت حصیر بافی است. پرندگان و جانوران وحشی این منطقه عبارت اند از : پلیکان و فلامینگو، پرندگان مهاجر آبی، تیهو، زنگوله بال ، کورکر ( باقرقره) ، خرگوش، شغال، کفتار، کاراکال، یوزپلنگ، گراز و آهو. مراتع و نیزارهای اطراف دریاچه اغلب اوقات سرسبز و متراکم هستند و زیبایی خیره کننده ای به این منطقه می بخشند. این اکوسیستم یکی از زیباترین تالاب های ایرانی است.

منطقه حفاظت شده بزمان نیز یکی از مهم ترین مناطق حفاظت شده ی استان سیستان و بلوچستان است. این منطقه، منطقه کوهستانی بزمان، تپه ماهورها و دشت های اطراف این کوه را در بر می گیرد. این منطقه دارای کوهی نسبی مرتفع با دره های آب شیرین و پوشش گیاهی نسبتاً مناسب است. جوامع گیاهی مشرف بر دامنه ها خرزهره، داز، قیچ ، درمنه و انواع گون است. حیوانات وحشی که در این منطقه زندگی می کنند عبارتند از: کبک ، کبک چیل، تیهو، دراج، خرگوش، کل، بز، قوچ، میش. علاوه بر گونه های مختلف وحوش یادشده، نوعی خرس سیاه آسیایی که کوچک تر از خرس قهوه ای است؛ در سیستان و بلوچستان زندگی می کند. دهانه ی غارهایی که به احتمال زیاد می توان وجود خرس سیاه نیز به زحمت می تواند داخل آن شود، به همین دلیل دسترسی انسان به حیوان و عبور آن از این گونه غارها ، کار ساده ای نیست.

کوه های سیاه بزمان، بیرک، تفتان، سراوان، اطراف خاش، کارواندر، اسفندک و تپه ماهورهای اطراف رود ماشکل از جمله زیستگاه های اصلی این گونه خرس به شمار می آید.

پوشش گیاهی این مناطق زیستگاه مناسبی برای گونه در معرض انقراض و با ارزش خرس سیاه در این ارتفاعات فراهم آورده است. پوشش گیاهی غالب زیستگاه های خرس در این منطقه شامل: ارجن، کهور، کنار، داز، خرما، زرشک، زارچ، زالزالک، گز، توسکا، زیتون وحشی، انواع گون، درمنه، اورس، بید، تنگس، نسترن وحشی که میوه بیش تر این درختان، غذای عمده خرس های سیاه را تشکیل می دهد. (خرس ها به خرما و داز علاقه ای وافر دارند) پرنده زیبایی به نام مینا با رنگ های سبز، آبی و سبز قبا نیز در بلوچستان به وفور یافت می شود. این پرنده به اندازه سار معمولی است و به سهولت اهلی می شود و بعضی از کلمات را مانند طوطی ادا می کند.

آب و هوای استان

آب و هوای استان

آب و هوای سیستان و بلوچستان پدید آورنده ی چشم اندازهای جغرافیایی این ناحیه است. منطقه سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، از یک سو تحت تاثیر جریان های جوی متعدد مانند: جریان بادی شبه قاره ی هند و به تبع آن باران های موسمی اقیانوس هند است و از سوی دیگر تحت تاثیر فشار زیاد عرض های متوسط قرار دارد که گرمای شدید مهم ترین پدیده اقلیمی آن است.
در وضعیت هواشناسی این منطقه؛ بادهای شدید موسمی، طوفان شن، رگبارهای سیل آسا، رطوبت زیاد و مه صبح پدیده ای قابل توجه است. این استان تابستان های گرم و طولانی و زمستان های کوتاه دارد. از آن جا که حداقل دما به ندرت به صفر درجه سانتی گراد می رسد، رویش گیاه در زمین های آبی تقریبا در تمام طول سال ادامه دارد. عمده بارندگی این ناحیه در زمستان صورت می گیرد. این ناحیه دو فصل متمایز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنک در ماه های آذر، دی، بهمن، تابستان گرم و بقیه فصل های سال دارد.

در تمام شهر های استان سیستان و بلوچستان؛ بیش ترین دمای سالانه، بالای 40 درجه سانتی گراد گزارش شده است. این مقدار در ماه تیر، در ایرانشهر به 51 درجه بالای صفر می رسد. کم ترین حد دمای استان نیز در ماه های آذر و دی ثبت شده است.

میانگین حداقل دمای سرد ترین ماه سال بین حدود 12 تا 13 درجه سانتی گراد متغیر است. سردترین شهر استان، زاهدان و گرم ترین شهر آن ایرانشهر است. اختلاف ونوسان دمای بین زمستان و تابستان حتی در یک شبانه روز بسیار بالا است، ولی حداقل مطلق دما به ندرت به صفر درجه می رسد.
نواحی ساحلی دریای عمان به علت رطوبت ناشی از مجاورت با دریا، تا حدودی از این امر مستثنی است و آب و هوای گرم آن با رطوبت بیش تری همراه است. به علت بالا بودن متوسط دما و وزش بادهای موسمی، میزان تبخیر در استان زیاد است و به طور متوسط 4 میلی متر در روز گزارش شده است. بارندگی بیش تر در ماه های زمستان صورت می گیرد. به طور متوسط در هفت ماه از سال در این ناحیه اثری از باران مشاهده نمی شود. میزان بارندگی از سوی خاور به باختر استان افزایش می یابد. متوسط سالیانه بارندگی آن حدود 70 میلی متر و بسیار نامنظم است. بیش ترین نزولات جوی، در شهرستان های خاش و زاهدان و متوسط سالانه آن 120 میلی متر است. کم ترین مقدار بارندگی در شهرستان زابل روی می دهد و متوسط سالانه آن 51 میلی متر است.

میزان متوسط رطوبت نسبی در سواحل دریای عمان، حدود 70 تا 80 درصد در دی ماه است. در تابستان مقدار رطوبت نسبی کاهش می یابد، ولی کرانه های باختری بلوچستان به علت نزدیکی به اقیانوس هند در تابستان نیز رطوبت نسبتا بالایی دارد. استان سیستان و بلوچستان از جهت های مختلف در معرض بادهای موسمی و فصلی است که مهم ترین آن ها بادهای 120 روزه ی سیستان است که از شهرت و معروفیت بالایی نیز برخوردار است. باد 120 روزه ی سیستان که به لوار نیز شهرت دارد، در واقع ، دنباله ی بادهای موسمی اقیانوس هند است که در ناحیه سیستان، با جهت شمال خاوری - جنوب باختری می وزد. اختلاف فشار هوا بین کوهستان های افغانستان و دشت سیستان نیز عامل تشدید کننده این جریان هواست. زمان وزش این باد، از اوایل خرداد تا پایان شهریور ماه است. سرعت آن به 10 تا 120 کیلومتر در ساعت نیز می رسد، این باد، باعث انتقال ماسه های بادی، فرسایش خاک، پر شدن نهر ها و کانال های آب رسانی و موجب تعدیل درجه حرارت در فصل تابستان می شود.

اقلیم ارتفاعات و فلات های مرتفع و کم وسعت میان آن ها، نیمه بیابانی با زمستان های سرد است. ناحیه خاش، خوش آب و هواترین منطقه ی استان سیستان و بلوچستان به شمار می رود، زیرا ارتفاع آن نسبت به سایر شهرستان های استان بیش تر است و مرتفع ترین قله ی بلوچستان – تفتان – در نزدیک و در سمت شمال آن قرار گرفته است.

این ناحیه از بارندگی نسبتا زیادی نیز برخوردار است. تغییرات و نوسانات دمای آن در فصل های مختلف چندان زیاد نیست و پوشش گیاهی آن نیز دراطراف کوه های تفتان نسبتا غنی است. علاوه بر ناحیه خاش، بندر چابهار نیز به دلیل نزدیکی به مدار راس السرطان ومنطقه استوایی، آب و هوای بهاری دارد. تغییرات دمایی در فصول مختلف آن کم است و فصل تابستان آن چندان محسوس نیست. بدین ترتیب برگ ریزان پاییزی کم تر به چشم می خورد و درختان در تمام طول سال سبزینگی خود را از دست نمی دهند. سرسبزی درختان در فصول مختلف موجب شده است که فصول چهارگانه را به فصل بهار تشبیه کنند و چون چهار فصل آن همواره حالت بهار دارد به « چهار بهار» معروف شده و به تدریج به چابهار تبدیل شده است. این دو منطقه در استان سیستان و بلوچستان ( خاش و چابهار) از خوش آب و هوا ترین و زیبا ترین مناطق هستند و برای استفاده های جهانگردی به ویژه در فصول پاییز و زمستان و بهار بسیار مناسب اند.

رودخانه ها، چشمه هاو آبشارها

رودخانه ها، چشمه هاو آبشارها

 رودخانه ها مهم ترین منابع آبی هر ناحیه به شمار می آیند که برخی از آن ها می توانند از ارزش های جهانگردی برخوردار بوده و سبب جلب گردشگر به یک ناحیه شوند. رودخانه های استان سیستان و بلوچستان از آب هوای این ناحیه پیروی می کنند.

رودخانه هیرمند تنها شریان حیاتی سیستان است که از طرف کوه های بابا در افغانستان سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی در حدود 1050 کیلومتر وارد دریاچه هامون می شود. تمام آب مصرفی دشت سیستان از طریق این رود تامین می شود. در ضمن دوام رودخانه های منشعب از آن و دریاچه و مخازن چاه نیمه ،همه بستگی به جریان آب هیرمند دارد. هیرمند (جریکه یا جاریکه) در مرز ایران و افغانستان، به دو شعبه تقسیم می شود. شعبه اصلی به نام رود مشترک یایریان (که یاریان مشترک هم نامیده می شود) قسمتی از مرز مشترک دو کشور را تشکیل می دهد، سپس وارد افغانستان می شود. شعبه دیگر، در خاک ایارن است که خود به دو شاخه تقسیم می شود. یکی به طرف چاه نیمه و دیگری به طرف مناطق کوهک و زهک می رود که دو سد انحرافی در این دو منطقه بر روی آن احداث شده است. سد سیستان نیز بر روی شاخه ای که از طریق چاه نیمه تامین می شود، احداث شده است. در قسمت جنوب دشت سیستان و در حوالی مصب هیرمند، ‌گودال های طبیعی بزرگی وجود دارند که در حال حاضر از آن ها بهره برداری می شود. این گودال ها ضمن ذخیره آب برای آبیاری مناطق بیش تری از سیستان، از زیان های وارده در مواقع سیلابی شدن رودخانه هیرمند جلوگیری می کند. مساحت این مخازن که به صورت دریاچه کوچکی در آمده ، در حدود 4700 هکتار است . از این مخازن علاوه بر آبیاری، می توان برای پرورش ماهی نیز استفاده کرد.

رودخانه باهوکلات یکی از پرآب ترین رودخانه های استان سیستان و بلوچستان و عامل اصلی حیات زندگی در جنوب بلوچستان به حساب می آید. این رودخانه آب های مناطق وسیعی از صفحات جنوبی شهرستان ایرانشهر ( بخش های سرباز، بمپور ، راسک ) و شهرستآن های چابهار (بخش های دشتیاری قصر قند) را جمع آوری کرده و به دریای عمان سرازیر می کند. رودخانه باهوکلات از کوه پیرآباد در 47 کیلومتری جنوب خاوری ایرانشهر و 38 کیلومتری شمال باختری سرباز سرچشمه می گیرد و به نام رودخانه رگاب (ریگاب) دهستان سرباز را به سوی جنوب خاوری طی می کند. در سر راه با دریافت آب رودهای مهجکا، سیاه کثور، بگنتن و هیچدر در جهت سرباز سرازیر می شود. در این محل با رودخانه قوامک یکی شده و به نام رود سرباز به سوی جنوب باختری از دره های تنگ و پرپیچ و خم عبور می کند و با رودخانه اسپکار همراه می شود. این رود در مسیر خود آب رودهای کیش و پیشامگ را نیز دریافت کرده و به نام رود گامشاندر به ناحیه پیشین وارد می شود. در این ناحیه با رودخانه های سوهون تنگ و سوران آب درهم می آمیزد و سد پیشین را پشت سر می گذارد و به سوی جنوب باختری روان می شود. پس از دریافت یکی دو رود دیگر به دهستان باهوکلات در شهرستان چابهار داخل می شود. این رودخانه به ویژه به دلیل این که زیست گاه تمساح ایرانی است اهمیت بسیار زیادی در گردشگری دارد.

رود بمپور از ارتفاعات خاوری ایرانشهر سرچشمه گرفته و عامل اصلی فعالیت های کشاورزی در ناحیه ی ایرانشهر و بمپور محسوب می شود. رود کاجو دایمی بوده و در شمال قصر قند جریان دارد . سیلاب های این رودخانه در ناحیه دشتیاری پخش می شود و در انتها به رودخانه باهو کلات می پیوندد.
رودخانه کهیر از کوه بن تاق سیاهکوه در 38 کیلومتری شمال باختر نیک شهر سرچشمه می گیرد و به نام رودخانه دارخان به سوی جنوب سرازیر می شود. این رودخانه در طول مسیر با رودهای کوچک متعدد مخلوط شده و در نهایت در ناحیه کنارک رودخانه کهیر نامیده می شود.

رودخانه کارواندر از شعبات اصلی رودخانه بمپور است که تا روستای کارواندر، دارای آب جاری دایم است. مازاد آب آن در این محل در بستر رودخانه، به ویژه در اوایل دشت ایرانشهر، بار دیگر از زیر زمین خارج و همراه با چند شاخه کوچک به رود بمپور می پیوندد.

رودخانه ماشکل (ماکشید) از کوه های بیرگ در 98 کیلومتری باختر سراوان سرچشمه می گیرد و از طریق دهستان زابلی به سوی جنوب خاور روان می شود. در طول مسیر رودهای متعددی به آن می پیوندد و در نهایت در 5 کیلومتری جنوب روستای کوهک به مرز پاکستان وارد می شود. رود رابچ ( فنوج ) و رودخانه سیانجان ( تلخ آب ) نیز از دیگر رودخانه های مهم جاری در این استان هستند.
آب دریای عمان (مکران) دارای املاح فراوان است و در کیلومتر ها طول ساحل به راحتی در اختیار قرار می گیرد. این آب دارای املاح کلروره سدیم و املاح مختلف دیگر، هم چنین دارای گیاهان و جانوران دریایی به خصوص جلبک و پلانکتون است که اثرات مفیدی برای بدن انسان دارد. وارد شدن در آب دریا باعث انبساط و تحریک دستگاه گوارش، بالا رفتن تبادلات تنفسی وایجاد احساس آرامش می شود. در استان سیستان و بلوچستان موارد متعددی از آب های معدنی وگرم وجود دارد که در صورت برنامه ریزی مناسب می توان از امکانات آن ها برای جذب جهانگردان استفاده کرد. اهم چشمه های آب معدنی و گرم این استان که در نقاط مختلف آن پراکنده شده اند، عبارتند از: چشمه آب گرم هودیان، چشمه آب گرم کنتی، چشمه آب گرم پوزه باغ، چشمه آب گرم تنگ، چشمه آب گرم مکسان، چشمه آب گرم تشت، چشمه آب گرم جمشید، چشمه آب گرم اسپیدژ، چشمه آب گرم پای کوه سرخ، چشمه آب گرم بزمان یک، چشمه آب گرم بزمان دو، چشمه آب معدنی کتوکان ، چشمه معدنی اسکل آباد، چشمه آب معدنی جم چین، قنات آب معدنی کوکلو، چشمه آب معدنی آمنی، چشمه آب معدنی استخر طبیعی ( دریاچه والان )، چشمه آب معدنی دوشینگ ، چشمه آب معدنی بر آب، چشمه معدنی شرق تفتان، چشمه آب گرم برآبک، چشمه آب معدنی زنگ، چشمه آب معدنی مرغاب، چشمه آب معدنی ترشاب بالا و ترشاب پایین و چشمه آب معدنی گنج امین از جمله چشمه های آب گرم این منطقه است.