جاذبه های طبیعی
استان سیستان و بلوچستان از جمله مناطق با اهمیت و طبیعی ایران است که به واسطه ی آب و هوای خاص خود از چشم اندازها و عارضه های بسیار کم یاب و دیدنی برخوردار است. هم جواری با ساحل زیبای عمان؛ سبب شده زیباترین غروب آفتاب سواحل ایران از آن این منطقه باشد. در کناره های این دریا به خصوص در قسمت جنوبی شهرستان چابهار، صخره های بزرگی در اثر پیش روی آب دریای عمان و فرسایش سنگ های رسوبی به وجود آمده اند که خلل و فرج ناشی از فرسایش آب در آن ها، چشم اندازهای بسیار زیبایی را ایجاد کرده است. از این قسمت به خصوص در هنگام غروب آفتاب می توان به عنوان یکی از زیباترین سواحل ایران یاد کرد. در سرزمین هزاررنگ سیستان و بلوچستان در کنار آتشفشان های نیمه فعال تفتان و بزمان می توان منحصر به فردترین اشکال ژئوتوریستی گل فشان های طبیعی و تپه های هرمی ماسه ای لوت و حرکت این تپه ها را مشاهده کرد. در استان سیستان و بلوچستان می توان در کناره های دریاچه ی باهوکلات به دیدن زندگی تمساح های ایرانی نشست و در کناره های دریاچه هامون بسیاری از گونه های نادر در خطر انقراض حیوانی و گیاهی را مشاهده نمود. در سرزمین سوزان سیستان و بلوچستان می توان روزها شاهد کاروان های شتر در کناره های کویر لوت بود و شب ها زیبایی ستاره های آسمان را در سکوت کویر لمس کرد. در سرزمین سیستان و بلوچستان می توان در بزرگ ترین چاله ی داخلی ایران شترسواری یا پیاده روی کرد و در اوج گرما به دره ی سرسبز و خرم سرباز پناه برد که دنیایی از طراوت و تازگی است. در بیش تر قسمت های این دره وسیع می توان گیاهان کهور، زرشک، زالزالک، گز، نسترن و توسکا دید و لذت برد. در استان سیستان و بلوچستان می توان یک جا به کوهستان، جنگل، ساحل و کویر رفت و از همه ی زیبایی های آن ها بهره برد. تالاب ها، دریاچه ها، چشمه های آب معدنی، رودخانه های پرشمار، گل فشان های طبیعی، حیات وحش و پوشش گیاهی کم نظیر؛ به همراه ده ها عارضه و چشم انداز طبیعی دیگر ، دست به دست هم داده و یکی از کم یاب ترین نواحی طبیعی جهان را با عنوان استان سیستان و بلوچستان پدیدآورده است.
در شهرستان زاهدان، تفریح گاه و تفرج گاه پارک ملت و براسان، مجتمع فرهنگی تفریحی باغ خانواده و ...
در شهرستان زابل، کوه خواجه به ارتفاع تقریبی 900 متر، مانند جزیره ای در وسط دریاچه هامون به همراه آتشکده و کاخ عظیم نمایانی که به دوران اشکانی و ساسانی نسبت می دهند، ، دریاچه هامون، پارک چاه نیمه و ...
در شهرستان خاش، قله معروف تفتان " تنها آتشفشان نیمه فعال کشور " و حوضچه های فصلی در مصفا ارتفاعات مجاور تفتان با عنوان " سردریا "و...
در شهرستان چابهار، سواحل زیبای دریای عمان، بنادر پزم، گواتر، کنارک، اسکله شهید بهشتی، گل افشان که از عجایب چابهار بوده و مانند آتشفشان گل می افشاند، جنگل های حراء که جنگل های شناور بوده و با مد دریا زیر آب رفته و با جزر آب نمایان می شوند و...
ژئوتوریسم) گردشگری جغرافیایی(
گل فشان های طبیعی، هرم های ماسه ای دشت لوت و حرکت تپه های ماسه ای به سمت جنوب و جنوب خاوری مهم ترین جلوه های ژئوتوریستی ناحیه سیستان و بلوچستان را تشکیل می دهند. در مطالعات زمین شناسی معمولا منطقه ی خاور ایران را به عنوان یک واحد مستقل بررسی می کنند. این منطقه در اواخر دوران سوم زمین شناسی در اثر جنبش های کوهزایی از دریا جدا شده و در آن ابتدا رسوبات آهکی از نوع دریایی و سپس رسوباتی با مواد نسبتا درشت ونرم روی هم انباشته شده است.
حوزه ی ته نشست سیستان با رسوبات رودخانه ای و دریاچه ای متعلق به دوره های میوسن – پلیوسن و عهد حاضر انباشته شده و در این طبقات حتی در جوان ترین آن ها نیز آرایشی افقی دیده نشده بلکه مرکز آن ها فرو رفته و اطراف آن ها بالا آمده است.
قسمت مهمی از استان سیستان و بلوچستان در زیر دریای عمان مدفون بوده که به مرور زمان و در اثر حرکات کوهزایی دوران سوم زمین شناسی از زیر آب خارج شده است. منظره مناطق جنوب نیک شهر موید این نکته است. سیستان یکی ار مهم ترین حوزه مسدود صحرایی کشور به شمار می آید و شکل خصوصی از عوارض جغرافیایی را به وجود می آورد که در خاور و جنوب خاوری این عوارض دارای صحاری نمکی اند به طوری که قشری ضخیم از نمک سراسر منطقه و باتلاق های موجود در آن را پوشانده است و عنصر متشکله اصلی این پوشش همان نمک مخلوط با گچ های نئوژن است.
قسمت جنوبی استان ( مکران ) یکی از مناطق در حال فرو نشستن تدریجی است و دلیل آن نیز ضخامت زیاد رسوبات رس ماسه ای دوران سوم است که عمق آن به بیش از یک کیلومتر می رسد.
بر همین اساس پوسته اقیانوس هند با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می رود که یکی از علت های بوجود آمدن گل افشان ها و چشمه های آب معدنی فراوان در این منطقه است. ارتفاعات این استان نیز به دوران های سوم و دوم زمین شناسی تعلق دارد و سنگ های آن اغلب آهکی و گچی است به عقیده زمین شناسان بعضی کوه های این استان ( مانند آتشفشان تفتان ) به اواخر دوران سوم و اوایل چهارم تعلق دارند.
جلگه ی سیستان که از دیر باز به دیار « ریگ و باد » مشهور بوده از نظر زمین شناسی یک دشت آبرفتی هموار و به نسبت مسطح است. این دشت که دارای شیبی ملایم ( 25 % ) در جهت جنوب خاوری به شمال باختری بوده در مصب رودخانه هیرمند واقع شده است.
نهشته های این جلگه از نوع رودخانه ای است که ضخامت آن ها به 500 متر می رسد. کف این نهشته ها گاهی از سنگ های کرتاسه و زمانی از کنگلو مراهای اواخر ترشیاری پوشیده است. لیکن به طور کلی از نظر منشاء با کوه زایی آلپ مرتبط است.
منطقه سیستان از شمال، خاور و جنوب به دشت های پست و هموار و شن زارهای وسیع و از سمت باختر به رشته کوه هایی از سازند پلیوسن و رسوبات تبخیری محدود می شود. بین ارتفاعات و دشت در سرتا سر این ناحیه گسل بزرگی در امتداد شمالی – جنوبی وجود دارد. از دیگر ویژگی های این دشت ریز دانه بودن رسوبات آبرفتی تشکیل دهند. آن است که سبب شده با وجود وسعت قابل ملاحظه ی آن امکان تشکیل آبخوان زیر زمینی در این عرصه وجود نداشته باشد. اندازه این ذرات در حد رس و سیلت است. هم چنین به خاطر آن که در زیر لایه سطحی ( از جنس ریگ و ماسه) که ضخامت آن معمولا به 10 متر هم نمی رسد لایه ای رسی به ضخامت 850 تا 1000 متر وجود دارد. سفره های آبی زیر زمینی فرصت تشکیل را از دست داده و سطح آب های به اصطلاح زیر زمینی خیلی بالاست بنابراین یک سفره آب زیر زمینی پیوسته و حقیقی در ناحیه وجود ندارد. در جنوب کوه های سیستان اثر توده های درونی به تدریج شکل تازه ای به ناهمواری های بلوچستان می دهد.
جاذبه های تاریخی و معماری
استان تفتیده و گرم سیستان و بلوچستان علاوه بر جاذبه های بی شمار طبیعی، فرهنگی و اجتماعی؛ دربرگیرنده ی با ارزش ترین، اصیل ترین و زیباترین جاذبه های معماری و تاریخی نیز بوده و از ارزش های خاص گردشگری برخوردار است.
شهر سوخته که در شهرستان زابل و اقع شده و حدود دو و نیم کیلومتر وسعت دارد؛ بی گمان یکی از مهم ترین مراکز شهرنشینی آسیا در عصر مفرغ بوده است. قدمت این تمدن سه تا چهار هزار سال پیش از میلاد تخمین زده می شود. شهر باستانی سوخته یکی از مهم ترین آثار تاریخی ایران به شمار می رود که بر تمدن کهن ایران گواهی می دهد. گردشگران و بازدیدکنندگان این منطقه ی تاریخی منحصر به فرد؛ با مشاهده ی یکی از منحصر به فردترین نواحی باستانی جهان؛ مجذوب اصالت تاریخی ایران خواهند شد.
قلعه های متعدد چون قلعه بمپور که به عهد سامانیان تعلق دارد و قلعه ی رندان و قلعه ی پرتغالی ها در روستای تیس به همراه دیگر قلعه های قدیمی؛ بخش دیگری از معماری کهن استان سیستان و بلوچستان را به نمایش می گذارند.
آتشکده های قدیمی چون کردکوی که بیش تر به دوره ی ساسانیان تعلق دارند و شهر باستانی زرنج که پایتخت سیستان بوده و هم اکنون در کنار دریاچه ی هامون قرار گرفته از دیگر آثار تاریخی و معماری قابل توجه استان سیستان و بلوچستان به شمار می روند.
آثار و بناهای تاریخی به تفکیک شهرستان ها عبارتند از:
در شهرستان زاهدان، موزه مردم شناسی با جلوه های بسیار زیبا از فرهنگ منطقه، کتابخانه مرحوم استاد کامبوزیا، بازارچه سرپوش، ساختمان های قدیمی پست، دادگستری، گمرک و پست شهرمیرجاوه و ...
در شهرستان زابل،دهانه غلامان که بقایای شهر معتبر دوران تاریخی هخامنشی می باشد، شهر سوخته با مجموعه ای از تپه های باستانی، که در حدود 3200 تا 2000 سال قبل از میلاد، بزرگترین شهر و مرکز تمدن در دنیای شرق بوده و سفال های مکشوفه، دوره تمدن آن را به عهده برنز می رساند. قلعه سام، قلعه مچی، آسیابهای بادی، قلعه رستم، زاهدان کهنه، مناره قاسم آباد، آتشکده کرکویه و...
در شهرستان خاش، قلعه حیدرآباد،مناره مسجد جامع، درخت کهنسال ده پابید " با قدمت 1200 سال" ، قبرستان هفتاد ملا و ...
در شهرستان ایرانشهر، قلعه ناصری ( دوره قاجاریه )، قلعه بمپور با قدمتی از دوره ساسانی، قلعه دامن، قلعه پیشین ( دوره اسلامی )، قلعه چهل دختر، قلعه سرباز ( دوره اسلامی )، قلعه اسپیددژ واقع در مسیر بزمان- دلگان که گفته می شود اشرف افغان در این محل به قتل رسیده است، دره رودخانه سرباز و ...
در شهرستان سراوان ، تپه مهتاب خزانه کوهک ( 5000 سال قبل از میلاد ) تپه کلاتک آسپیچ، تپه روباهک ،تپه میل مارد، تپه سد میرعمر، قلعه سیب (سب)، سنگ نگاره های کوه مهرگان، دره نگاران ، کشتگان و ...
در شهرستان چابهار، مقبره سید غلام رسول متعلق به دوره تیموری، قلعه تیس ( پرتغالی ها ). مسجد تیس، درخت مکر زن ( انجیر معابد )و...
در شهرستان نیک شهر، محوطه های باستانی ( پیش از تاریخ ) قلعه قدیمی نیک شهر، قلعه چهل دختران، قلعه قدیمی قصر قند و ...